Motor Nedir ve Çeşitleri Nelerdir?
Motor, mekanik enerjiyi ısı enerjisine dönüştüren bir makine olarak tanımlanır. Araçlarda gücün temel kaynağını oluşturur ve çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır.
Motorlar farklı özelliklere göre gruplandırılabilir:
Çalışma zamanlarına göre: İki zamanlı ve dört zamanlı motorlar
Soğutma sistemlerine göre: Su soğutmalı ve hava soğutmalı motorlar
Kullanılan yakıta göre: Benzinli, dizel (motorin) ve LPG motorlar
Günümüz araçlarında yaygın olarak içten yanmalı ve dört zamanlı motor sistemleri tercih edilmektedir. Bu nedenle motor denildiğinde ilk akla gelen içten yanmalı motor olmalıdır.
Benzinli Motorlarda Çalışma Zamanları
Benzinli motorlar dört aşamalı bir çevrimle çalışır. Her bir zaman belirli bir görevi yerine getirir:
1. Emme Zamanı
Bu aşamada silindir içerisine yakıt ve hava karışımı emer. Piston aşağı doğru hareket ederken supap açılır ve karışım silindire girer.
2. Sıkıştırma Zamanı
Emilen yakıt-hava karışımı piston tarafından sıkıştırılır. Bu sıkıştırma işlemi karışımın basıncını ve sıcaklığını artırır, böylece daha verimli bir yanma sağlanır.
3. Ateşleme Zamanı (İş Zamanı)
Sıkıştırılmış yakıt-hava karışımı buji aracılığıyla ateşlenir. Bu aşamaya iş zamanı da denir çünkü motorun gücünü üreten asıl zamandır.
4. Egzoz Zamanı
Yanma sonucunda ortaya çıkan zararlı gazlar egzoz supabı açılarak dışarı atılır. Bu sayede silindir bir sonraki çevrim için hazır hale gelir.
Dizel Motorlarda Çalışma Prensibi
Dizel motorlar benzinli motorlardan farklı bir çalışma prensibine sahiptir:
1. Emme Zamanı
Benzinli motorlardan farklı olarak dizel motorlarda sadece temiz hava emilir, yakıt bu aşamada silindire girmez.
2. Sıkıştırma Zamanı
Emilen hava yüksek oranda sıkıştırılır. Bu sıkıştırma havanın sıcaklığını önemli ölçüde yükseltir.
3. Yanma Zamanı
Yüksek basınç ve sıcaklıktaki havanın üzerine enjektör vasıtasıyla motorin (mazot) püskürtülür. Yakıt, sıcak havanın etkisiyle kendiliğinden tutuşarak yanar.
4. Egzoz Zamanı
Yanma sonucunda oluşan atık gazlar egzoz sistemi ile dışarı atılır.
Önemli Not: Benzinli motorlarda emme zamanında yakıt-hava karışımı emilirken, dizel motorlarda yalnızca hava emilir. Dizel motorlarda yanma işlemi, sıkıştırılmış havanın yüksek sıcaklığı sayesinde gerçekleşir ve buji kullanılmaz.
Ateşleme Sistemi ve Bileşenleri
Ateşleme sisteminin temel görevi, silindirdeki yakıt-hava karışımının ateşlenmesini sağlamaktır. Sistem çeşitli bileşenlerden oluşur:
Kontak Anahtarı
Aracın elektrik devresini açıp kapatan ana kumanda elemanıdır. Kontak açıldığında elektrik akımı sisteme iletilir.
Distribütör (Delko)
Akü veya alternatörden gelen elektrik akımını bujilere doğru zamanda ve doğru sırayla dağıtır. Motorun düzenli çalışması için kritik öneme sahiptir.
Buji - Ateşleme Elemanı
Buji, benzinli motorlarda ateşlemeyi gerçekleştiren temel parçadır. Elektrik kıvılcımı üreterek silindir içindeki yakıt-hava karışımını ateşler.
Önemli Bilgiler:
Sınav sorularında "kıvılcım", "ateşleme" veya "yanma" kelimeleri geçiyorsa cevap genellikle bujidir
Bujilerin ayarsızlığı veya eskimesi motorun çekişini düşürür ve yakıt tüketimini artırır
Yakıt tasarrufu için eski bujiler zamanında değiştirilmelidir
Buji kablolarından biri çıkarsa motor sarsıntılı çalışır
Benzinli motor ıslanarak çalışmıyorsa ateşleme sistemi parçaları kurulanmalıdır
Daha fazla bilgi için motor soruları sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Benzinli Motorlarda Yakıt Sistemi
Benzinli motorlarda yakıt sisteminin ana görevi silindire uygun oranda yakıt-hava karışımı göndermektir. Bu motorlar buji ile ateşlemeli sistemlerdir.
Yakıt Deposu
Benzinin güvenli bir şekilde depolandığı ve saklandığı bölümdür. Araç yakıt kapasitesini belirler.
Yakıt Filtresi
Benzini kirlerden ve yabancı maddelerden arındırır. Yakıt filtresi kirli veya tıkalı olduğunda motor düzensiz ve tekleyerek çalışır. Bu durumda filtre değiştirilmelidir.
Hava Filtresi
Silindire giren havanın temizlenmesini sağlar. Hava filtresi ile ilgili önemli bilgiler:
Kirli hava filtresi yeterli hava girişini engeller
Normal yanma gerçekleşmez ve motor gücü azalır
Zengin karışımla çalışıldığı için yakıt sarfiyatı artar
Yakıt tasarrufu için hava filtresi düzenli temizlenmelidir
Temizlemede basınçlı hava kullanılır
Karbüratör
Benzin ve havanın doğru oranlarda karışıp sıkıştığı mekanik parçadır. Motorun performansı için kritik önem taşır.
Jikle (Şok) Devresi
Soğuk havalarda ve özellikle kış mevsiminde motorun kolay çalışmasını sağlar. Silindire yakıtın fazla, havanın az girmesini sağlayarak soğuk start kolaylığı sunar.
Dikkat: Jikle çekili unutulup araç kullanılırsa fazla yakıt tüketimi yaşanır.
LPG'li Motorlarda Yakıt Sistemi
LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) sistemli araçlar buji ile ateşlemeli motorlarda kullanılır. LPG sistemlerinin özellikleri:
Avantajları
Çevreyi kirletme oranı daha düşüktür
Yakıt maliyeti genellikle daha ekonomiktir
Daha temiz yanma sağlar
Dezavantajları
Motor performansı bir miktar düşebilir
Kapalı alanlara park yasağı vardır (emniyet nedeniyle)
Önemli Uyarı: LPG'li araçların kapalı ve havalandırması olmayan mekanlara park etmeleri tehlikeli ve yasaktır.
Dizel Motorlarda Yakıt Sistemi
Dizel motorlarda yakıt olarak motorin (mazot) kullanılır ve sistem benzinli motorlardan farklı çalışır.
Enjektör Sistemi
Enjektörler dizel motorun en önemli parçalarındandır. Görevleri:
Emme zamanında silindire sadece hava emilir
Sıkıştırma zamanında hava yüksek basınçta sıkıştırılır
Enjektör, sıkıştırılmış havanın üzerine hassas bir şekilde motorin püskürtür
Sıkışan havanın yüksek sıcaklığı ile yakıt kendiliğinden tutuşur
Kızdırma (Isıtma) Bujisi
Ön ısıtma bujileri sadece dizel araçlarda bulunur. Özellikleri:
Soğuk havalarda silindir içindeki havayı önceden ısıtır
Motorun soğukta kolay çalışmasını sağlar
Gösterge panelinde özel lambası vardır
Marşa basmadan önce bu lambanın sönmesi beklenmelidir
Kullanım Kuralı: Dizel araçlarda marş çevrilmeden önce gösterge panelindeki kızdırma bujisi lambasının sönmesi beklenmelidir. Bu süre genellikle birkaç saniyedir.
Yakıt Tasarrufu İçin Öneriler
Araçlarda yakıt tüketimini azaltmak ve ekonomik sürüş yapmak için uygulanabilecek yöntemler:
Hava Filtresinin Temizliği: Kirli hava filtresi zengin karışıma neden olur, düzenli temizlik şarttır
Buji Bakımı: Eskimiş ve aşınmış bujiler zamanında değiştirilmelidir
Doğru Vites Kullanımı: Aracın hızına uygun viteste seyahat edilmelidir
Yumuşak Sürüş: Ani hızlanma ve frenleme yapmaktan kaçınılmalıdır
Lastik Basıncı: Lastik hava basıncı üretici tavsiyelerine uygun olmalıdır
Uygun Lastik Seçimi: Tavsiye edilmeyen lastikler kullanılmamalıdır
Hız Kontrolü: Gereksiz yüksek hız ve devirden kaçınılmalıdır
Rölanti Ayarı: Doğru rölanti ayarı yakıt tasarrufu sağlar, motor normal çalışma sıcaklığında ayar yapılmalıdır
Sistem Bakımı ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Yakıt Sistemi Bakımı
Yakıt sisteminde düzenli olarak rölanti ayarı yapılmalıdır. Yüksek rölanti ayarı olan araçlar normalden fazla yakıt tüketir. Doğru bir rölanti ayarı için motorun normal çalışma sıcaklığında olması gerekir.
Filtrelerin Önemi
Hem yakıt filtresi hem de hava filtresi motorun düzgün çalışması için hayati öneme sahiptir. Bu filtrelerin bakımının ihmal edilmesi:
Motor performansının düşmesine
Yakıt tüketiminin artmasına
Motor ömrünün kısalmasına
Egzoz emisyonlarının artmasına neden olur
Ehliyet Sınavına Hazırlık İpuçları
Motor konusu ehliyet sınavında önemli bir yer tutar. Başarılı olmak için:
Benzinli ve dizel motor farklarını iyi bilin
Dört zamanı sırasıyla ezberleyin
Bujinin görevini ve önemini kavrayın
Yakıt tasarrufu yöntemlerini öğrenin
Filtrelerin görevlerini karıştırmayın
Daha fazla pratik yapmak için ehliyet sınav soruları ve deneme sınavları sayfalarımızı ziyaret edebilirsiniz.
Sonuç
Motor çalışma prensibi, ateşleme ve yakıt sistemleri ehliyet sınavının temel konularındandır. Bu sistemlerin nasıl çalıştığını anlamak hem sınavda başarılı olmanızı hem de araç kullanımında bilinçli davranmanızı sağlar. Benzinli ve dizel motorlar arasındaki farkları, yakıt tasarrufu yöntemlerini ve bakım gerekliliklerini bilmek her sürücü adayı için önemlidir.
Düzenli pratik yaparak ve ehliyetsinavlar.com üzerindeki güncel sorularla çalışarak sınavda başarılı olabilirsiniz. İyi çalışmalar ve başarılar!